คุณค่าของวรรณคดีและวรรณกรรม

คุณค่าของวรรณคดีและวรรณกรรม จำแนกเป็น ๒ ด้านหลัก ๆ คือ ด้านสังคมและวัฒนธรรม และด้านวรรณศิลป์

๑. คุณค่าด้านสังคมและวัฒนธรรม

วรรณคดีและวรรณกรรมไทยส่วนใหญ่ ปรากฏคุณค่าด้านสังคมและวัฒนธรรมที่สำคัญ ดังนี้

๑.๑ การสะท้อนภาพสังคมและวัฒนธรรม
     ของสังคมไทยในแต่ละสมัย 

• การสะท้อนความเชื่อ

• การสะท้อนค่านิยม

ค่านิยม คือ สิ่งที่บุคคลหรือสังคมยึดถือเป็นเครื่องช่วยตัดสินใจ และกำหนดการกระทำของตนเอง ซึ่งเปลี่ยนแปลงได้ตามยุคสมัย

• การสะท้อนขนบธรรมเนียม ประเพณี
  และวัฒนธรรมอื่นๆ
   
  • สะท้อนธรรมเนียมการปฏิบัติตน
    เมื่อเข้าเฝ้าฯ เจ้านาย
    
    
              เคยหมอบใกล้ได้กลิ่นสุคนธ์ตลบ
              ละอองอบรสรื่นชื่นนาสา
  • สะท้อนประเพณีไทย
    
    
              ทีนี้จะกล่าวถึงเรื่องเมืองสุพรรณ   
              ยามสงกรานต์คนนั้นก็พร้อมหน้า
              จะทำบุญให้ทานการศรัทธา         
              ต่างมาที่วัดป่าเลไลยก์
              หญิงชายน้อยใหญ่ไปแออัด         
              ขนทรายเข้าวัดอยู่ขวักไขว่
              ก่อพระเจดีย์ทรายเรี่ยรายไป         
              จะเลี้ยงพระกะไว้ในพรุ่งนี้
    
  • สะท้อนวัฒนธรรมการแต่งกาย
    
    
              เพียนทองงามดั่งทอง   
              ไม่เหมือนน้องห่มตาดพราย
              กระแหแหห่างชาย       
              ดุจสายสวาทคลาดจากสม

๑.๒ การให้ข้อคิดหรือคติธรรมสำหรับ
     นำไปปรับใช้ในการดำเนินชีวิต 

• ข้อคิดเรื่องการระวังคำพูด 

• ข้อคิดเรื่องการทำความดี

• ข้อคิดเรื่องการไว้วางใจคน

๒. คุณค่าด้านวรรณศิลป์

คุณค่าด้านวรรณศิลป์ คือ คุณค่าเกี่ยวกับความงาม อันเกิดจาก “วรรณศิลป์”  หรือศิลปะในการประพันธ์ ซึ่งมีศิลปะในการประพันธ์ที่สำคัญ ดังนี้

๒.๑ การเล่นเสียง

แบ่งออกเป็น ๓ ประเภท ได้แก่

• การเล่นเสียงสัมผัสพยัญชนะ คือ การใช้พยางค์ที่มีเสียงพยัญชนะต้นเสียงเดียวกันในตำแหน่งใกล้กัน แต่ต้องไม่ใช่พยางค์ที่ออกเสียงเหมือนกันทั้งพยางค์ เช่น   
  
  
      ความสุขและความสงบ  จะประสบแก่ทุกท่าน
  
• การเล่นเสียงสัมผัสสระ คือ การใช้พยางค์ที่มีเสียงสระเสียงเดียวกัน กรณีที่มีพยัญชนะท้ายต้องเป็นพยัญชนะท้ายเสียงเดียวกัน อยู่ในตำแหน่งใกล้กัน แต่ต้องไม่ใช่พยางค์ที่ออกเสียงเหมือนกันทั้งพยางค์ เช่น
  
  
  นกเขาผินบินข้ามภูเขาเขียว  แว็บเดียวถึงป่าที่อาศัย
  
• การเล่นเสียงวรรณยุกต์ คือ การไล่ระดับเสียงวรรณยุกต์ขึ้นหรือลง โดยต้องเป็นวรรณยุกต์ที่อยู่ติดกันอย่าง เอก-โท-ตรี หรือ โท-เอก-สามัญ เช่น
  
  
            จิบจับเจาเจ่าเจ้า       รังมา
            จอกจาบจั่นจรรจา     จ่าจ้า
            เค้าค้อยค่อยคอยหา  เห็นโทษ...

๒.๒ การเล่นคำ

• การเล่นคำพ้องเสียง  คือ การใช้คำที่มีเสียงเหมือนกัน แต่มีรูปคำและความหมายต่างกัน เช่น
  
  
  เบญจวรรณจับวัลย์ชาลี   เหมือนวันพี่ไกลสามสุดามา
  
  
  
• การเล่นคำพ้องทั้งเสียงและรูป  คือ การใช้คำที่มีเสียงและรูปเหมือนกัน แต่มีความหมายต่างกัน เช่น
  
  
  เห็นโศกใหญ่ใกล้น้ำระกำแฝง
  ทั้งรักแซงแซมสวาทประหลาดเหลือ
  เหมือนโศกพี่ที่ช้ำระกำเจือ
  เพราะรักเรื้อแรมสวาทมาคลาดคลาย
  
• การเล่นคำซ้ำ หรือ ซ้ำคำ  คือ การใช้คำเดียวกันหลายแห่ง เช่น
  
  
  เรื่อยเรื่อยเรียมคอยแก้ว     คลับคล้ายเรียมเหลียว
  
  

๒.๓ การใช้คำถามเชิงวาทศิลป์ หรือ ปฏิปุจฉา

คือ การใช้คำที่มีนัยถามให้คิด แต่ไม่ได้ต้องการคำตอบจากคำถามนั้น กวีใช้ในการประพันธ์เพื่อต้องการเสียดสีหรือเน้นย้ำบางสิ่งบางอย่าง เช่น

 
๒.๔ การใช้ภาพพจน์